Boerencultuur geworteld
in eilander gemeenschap

Ooit was Terschelling een eiland van boeren en zeelui; op West woonden de zeevarenden, om Oost waren de boerderijen. Rond 1900 werden er 250 agrarische bedrijven geteld. Die richtten zich meestal op de veehouderij. Daarnaast verbouwden zij graan voor eigen voedselvoorziening en voor die van het vee. Ook werden er aardappels en voederbieten geteeld.

Na de Tweede Wereldoorlog stond de landbouw in Nederland in het teken van schaalvergroting en mechanisatie. Ook op Terschelling werden veel kleine boerenbedrijven opgeheven of samengevoegd. Waren er in 1967 nog 120 rundveehouderijen, tien jaar later is dat aantal geslonken tot 56. Anno 2008 telt het eiland nog 20 agrarische ondernemingen. De kleine perceeltjes landbouwgrond van weleer zijn door middel van ruilverkavelingen vergroot en beter ontsloten, waardoor efficiënter gewerkt kan worden. De akkerbouw is helemaal van het eiland verdwenen.

De boerderijen die tijdens dit proces leeg kwamen te staan, zijn in veel gevallen ingericht voor recreanten. De oorspronkelijke functie is echter aan veel huizen nog af te lezen, zelfs midden in de dorpen. Vooral het karakteristieke ‘schúntsje’ – een dwars uitspringend zadeldak, waardoor de hoogopgetaste hooiwagens naar binnen konden – herinnert aan de activiteiten van eertijds.

Het werk op de boerderij is de afgelopen vijftig jaar enorm veranderd. Een aantal van de huidige Terschellinger boeren heeft nog met de hand gemolken, hun opvolgers spreken over melkrobots. Melkbussen zijn allang vervangen door enorme melkkoeltanks, de trekker nam de plaats van het paard in, handwerk behoort vrijwel tot het verleden.

Ondanks alle moderniseringen wordt er op Terschelling nog redelijk extensief en met respect voor het eiland geboerd. Dat is af te lezen aan het landschap en aan de vogel- en plantenrijkdom in de polder. Daarnaast is de boerencultuur nog zichtbaar in veel tradities en gebruiken. Nog altijd draven de boerenpaarden op Sint Jan door de Oosterburen, er zijn veekeuringen, agrarische dagen, er is een markt, en als het even kan komen bij winterdag de arrensleeën tevoorschijn.

Terschellinger boeren
zo divers als het landschap

Terschelling kent nog een twintigtal volwaardige agrarische bedrijven, meest melkveehouderijen. Daarnaast zijn er schapenboeren, een enkele paardenfokker, en een fruitkwekerij. De boeren streven ieder op eigen wijze naar een gezonde bedrijfsvoering. Een aantal melkveehouders zoekt het in schaalvergroting. Zij hebben plannen voor nieuwe stallen, denken aan uitbreiding van de veestapel en verdere mechanisering.

De Terschellinger melkveehouders produceren jaarlijks ruim 6,1 miljoen kilogram melk. Verreweg het grootste deel wordt geleverd aan de zuivelcoöperatie Friesland Campina. De melk wordt drie keer per week bij de boeren opgehaald en naar het vasteland vervoerd om verwerkt te worden tot diverse zuivelproducten. De Terschellinger melk die op het eiland blijft, komt van twee gespecialiseerde bedrijven en wordt geleverd aan de biologische kaasmakerij ‘De Terschellinger’.
Niet alle Terschellinger boeren gaan voor schaalvergroting, er is ook een aantal die verbreding nastreeft. Zij maken bijvoorbeeld een eigen product – kaas, yoghurt, ijs – en verkopen dat in hun boerderijwinkel. Ook worden er excursies en demonstraties voor toeristen georganiseerd.

Er is een boer die rijpaarden verhuurt, een andere heeft een huifkarbedrijf, een derde exploiteert een museum, en de tuinderij biedt de mogelijkheid om zelf fruit te oogsten en bloemen te plukken.
Een nieuwe vorm van verbreding is het kamperen bij de boer, dat in de nabije toekomst mogelijk wordt. Ook zijn er plannen voor een zorgboerderij en een schaapskudde met herder.

Pas op voor laagvliegende grutto’s!

De Terschellinger polder is het arbeidsterrein van de boeren.
Daar graast hun vee, daar winnen zij voer voor de beesten. Door de wijze waarop de agrariërs de polder gebruiken – en natuurlijk door de directe nabijheid van de Waddenzee – behoort het gebied tot de meest vogelrijke gebieden in Nederland.

Een fiets- of wandeltocht door de polder is een boeiende belevenis; het geeft een kijkje in de achtertuin van de boeren. Het polderlandschap is zeer karakteristiek voor het eiland. Het grote open gebied is bijzonder gevarieerd door de aanwezigheid van bosjes, eendenkooien en dorpen, met steeds op de achtergrond de strakke Waddendijk.

De natuurlijke wordingsgeschiedenis, het gebruik door de mens, en de natuurwaarden zijn in de polder op een unieke manier met elkaar vervlochten. Er zijn nog zandkopjes van de oude strandwal te vinden, laagten en restanten van kreken en geulen, evenals door de mens opgeworpen terpen en stinswieren.

Terwijl moderne landbouw en natuurbeheer over het algemeen op gespannen voet staan, weten de Terschellinger boeren die goed te combineren. Overal in Nederland gaan de weidevogels in aantal achteruit. Niet op Terschelling. Grutto’s, scholeksters, kieviten en tureluurs komen er in onovertroffen hoeveelheden voor.

Wie oren en ogen de kost geeft zal ook meer zeldzame vogels als de slobeend, de krakeend, de leeuwerik en de kluut ontdekken.
Van begin oktober tot eind mei wordt de polder bevolkt door duizenden rotganzen. Dat levert fantastische beelden op. Ook is er een enorme variatie aan planten en kruiden aanwezig. Dat zorgt voor smaakvolle Terschellinger kaas en is tevens een lust voor alle zintuigen. Als het fluitenkruid bloeit, is een tochtje door de polder een sprookje!

Negentig procent van de agrariërs op Terschelling doet aan weidevogelbeheer; de nesten worden opgezocht en de legsels beschermd. Een vierde deel van de weilanden worden laat in voorjaar gemaaid, zodat de vogels de tijd krijgen hun eieren uit te broeden. Boeren die hun bedrijfsvoering afstemmen op de natuur krijgen daarvoor van de overheid een vergoeding. Ook voor het gedogen
van de rotganzen worden zij financieel gecompenseerd.

De rol die de boerenstand speelt in het behoud van alle bijzondere waarden in de polder is essentieel. Zeker om die reden is een gezonde agrarische sector op Terschelling zeer gewenst.